Sahityasetu

ગુજરાતના દલિતોના માનસ પર ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકરના વિચારો તેમજ તેઓના જીવન કાર્યની પ્રગાઢ અસર રહી છે. સમયે સમયે દલિતો માટે તેઓ પથદર્શક રહ્યા છે. જયારે જયારે, જ્યા પણ દલિતો સાથે અમાનવીય વ્યવહાર, અત્યાચાર કે અન્યાય થાય અથવા દલિત ચેતનામાં ઘમાસાણ ઉપાડે પછી દલિત સાહિત્ય સર્જાય. આ સાહિત્ય આપણા લોકશાહી રાષ્ટ્ર માં પોતે પણ માનવ છે તે સંઘર્ષની ગાથા વર્ણવતું સાહિત્ય છે. સૈકાઓથી અસ્પૃશ્ય રહેલ ભારતીય આ સર્જનનું કેન્દ્ર છે. ભરત વાળાની કવિતાઓ આ દ્રષ્ટીએ મુલવાવીજ પડે તેવી નક્કર છે.

મૂળ તળાજા તાલુકાના ઠળિયા ગામે જન્મેલા, ૧૦ ધોરણ સુધી ભણેલા, પરંતુ હાલમાંજ ૧૨માં ધોરણની પરીક્ષા આપી, જેઓ ભાવનગર મહાનગરપાલિકાના “સોલોડ વેસ્ટ વિભાગમાં સ્વીપર” તરીકેની ફરજ બજાવે છે તે ભરત વાળા, સમાજ માં રહેલા ગંદવાડને સાફ કરવા કલમ કસી છે. વાલ્મીકીવાસમાં રહી પોતાના ત્રણે સંતાનોને હાઈસ્કુલમાં ભણાવવાની સાથે સાથે કોઠા સુઝથી કાવ્યો રચે છે. તેમના જીવનસાથી પણ ધોરણ ૧૦ સુધી ભણેલા હોવાથી બંને સાદગી અને સંયમથી સમાજની વિટંબણાઓ જુએ છે, ભરત તેને શબ્દદેહ અર્પે છે. ભાષા સરળ છે. શબ્દો વેધક છે. વ્યથા અનહદ છે. સંઘર્ષ અને અતુટ પુરુષાર્થ ઉકેલ છે. આંબેડકર તેનો આધાર છે. તેઓની કવિતાઓ એકદમ જીવંત અને વેધક છે.

જ્ઞાતિવાદની બદીથી ભારતીય સમાજ આજે પણ અનેક વાડાઓની બદીઓમાં વિછિન્ન થયેલો છે. જ્ઞાતિઓ હોય ત્યાં અસ્પૃશ્યતા અને અસ્પૃશ્યતા આધારિત અમાનવીય વ્યવહાર અટકતા નથી. હજુ પણ અમાનવીય વ્યવહારની પરંપરા ચાલુ છે. સાંપ્રત સમયમાં આ સામાજિક દુષણને પડકારતા ભરત લખે છે;

“તમો અમોને અછૂત ગણો છો..!
આ તમારો ખોટો ખ્યાલ, કઈ જગ્યાએ હું અછૂત છું ?
મારા શરીર માંથી તત્વો કાઢી બતાવો તો હું માનવા તૈયાર,
નકર હું સાબિત કરી બતવું તમે માનવા રહો તૈયાર....